De relatie tussen mens en natuur in tentoonsteling in het Centraal Museum

Sinds begin oktober is in het Centraal Museum de tentoonstelling Getekend, de Natuur te zien. In de tentoonstelling wordt de relatie tussen mens en natuur onderzocht aan de hand van de collectie Utrechtse landschapstekeningen van de Atlas Munnicks van Cleeff.

Aanleiding voor de tentoonstelling was dat het museum de collectie van Atlas Munnicks van Cleeff mocht lenen, vertelt conservator stadsgeschiedenis Geertje Dekkers. 'De collectie bevat meer dan 1500 tekeningen, prenten en aquarellen vanaf de late 16e eeuw tot in de 19e eeuw. We wilden deze collectie heel graag laten zien omdat ze allerlei perspectieven biedt op het dagelijks leven in het verleden.'

Maar het is de bedoeling dat de tentoonstelling ook over het heden gaat, vertelt Dekkers. 'De tentoonstelling laat ook zien hoe onze omgeving er nu uit ziet en hoe we bijvoorbeeld worstelen met milieuproblemen.'

Aanleiding voor de tentoonstelling was ook het jubileum van het tekenen van de zogeheten Stichtse Landbrief in 1375, een document dat een begin betekende van de Provinciale Staten van Utrecht. Dekkers: 'In die Stichtse Landbrief is een heel klein eerste stapje gezet op weg naar een provinciale democratie. Gewone burgers kregen langzaamaan iets meer invloed op het bestuur. En dat betekent ook zeggenschap over de natuurlijke omgeving. Waar mag je hout hakken, waar mag je vissen en je varkens laten scharrelen.'

De Atlas Munnicks van Cleeff geeft volgens Dekkers een heel mooi doorkijkje in het dagelijks leven van de 16e tot de 19e eeuw. 'Op de tekeningen zie je bijvoorbeeld heel vaak boeren en herders op weg met een paar koetjes of een paar schaapjes. En in de stad zie je rondscharrelende kippen. Het is totaal onvergelijkbaar met de megastallen waar de dieren tegenwoordig in leven. Mogelijk hadden de dieren in die tijd een aangenamer leven. In ieder geval was het leven van de mensen veel onzekerder.'

Naast de Atlas Munnicks van Cleeff zijn er ook andere kunstwerken te zien in de tentoonstelling. Dekkers: 'Toen ik eenmaal het idee had opgevat om het verhaal van de tentoonstelling te vertellen aan de hand van drie thema's - angst voor de natuur, de natuur domineren en de mens als onderdeel van de natuur - ben ik werken gaan zoeken die daar bij passen en er meer verdieping aan kunnen geven. Er is bijvoorbeeld een beeldhouwwerk te zien van een jongeling die achterna gezeten wordt door de dood. Daarnaast hangt een schilderij van een jonge vrouw op haar doodsbed dat net is gerestaureerd. Dat vult elkaar prachtig aan.'

De drie thema's van de tentoonstelling - angst voor de natuur, dominantie over de natuur en de mens als onderdeel van de natuur - zijn geïnspireerd door de natuurfilosofie van Matthijs Schouten, vertelt Dekkers. 'Hij heeft het over de grondhoudingen van hoe de mens zich tot de natuur verhoudt en onderscheidt daarbij vier thema's. Ik heb vooral gekeken welke van deze thema's ik het beste historisch kon inbedden. En vooral de vrees voor de natuur was een thema dat je ontzettend goed kan laten zien aan de hand van verschillende kunstwerken.'

Die angst voor de natuur is tegenwoordig volgens Dekkers aan de ene kant afgenomen. 'We zijn beter beschermd tegen overstromingen en andere natuurrampen en er is een overvloed aan voedsel. Maar tegenwoordig hebben we te maken met door de mens veroorzaakte problemen die minstens zo angstaanjagend zijn. En er zijn kwesties die opnieuw opdoemen, zoals de terugkeer van de wolf en nieuwe overstromingen, dit keer door de klimaatverandering.'

In de Annex, de laatste zaal van de tentoonstelling, is altijd een hedendaags werk te zien waar de bezoeker kan reflecteren op de thema's uit de eerdere zalen, vertelt Dekkers. 'Het gaat over de verwoesting van de natuur en wat we daaraan kunnen doen.' Er is de 74 minuten durende video-installatie Broken Spectre te zien van Richard Mosse. Het werk toont de verwoestende impact van de ontbossing in het Amazonegebied, begeleid door een soundtrack van Ben Frost. Je kunt het zien als een oproep om na te denken wat je zelf kunt doen om het tij te keren. Je kunt bijvoorbeeld besluiten om minder vlees te eten of zonnepanelen op je dak te leggen. In de Annex zijn bosbranden onderdeel van de film, die op een groot scherm te zien is. In de laatste zaal van de eigenlijke tentoonstelling, die voor de Annex, hangen twee grote werken waarop bosbranden te zien zijn. Je krijgt in ieder geval het gevoel dat er iets ergs aan de hand is.'