Naast Utrecht Centraal komt een vernieuwd Jaarbeursplein. Het ontwerp voor het plein is van het consortium OKRA, ZJA en Witteveen + Bos. Het wordt het het grootste plein van Utrecht, aldus Wim Voogt van OKRA.
De aanbesteding voor het plein vond in 2012 plaats, vertelt Voogt. ‘Het moest een integraal ontwerp worden. Het plein, de parkeergarage en de hele ‘engineering’. Aan de Oostkant van het station had de gemeente te maken met verschillende adviseurs. Daarom wilde de gemeente bij het Jaarbeursplein alles in één hand, zowel bovengronds als ondergronds.’
OKRA Landschapsarchitecten vormde samen met Zwarts & Jansma Architecten en Witteveen + Bos een consortium. Voogt: ‘We hebben bij ons ontwerp ervoor gekozen om het verhaal van de stad te vertellen.’
OKRA was ook al betrokken bij het stationsplein Oost, vertelt Voogt. ‘Dat is helaas aan een ander gegund. Toen een paar jaar later de andere kant van het station werd aanbesteed hebben we gezegd, nu moeten we zorgen dat we erbij zitten. Zoals het Vredenburgplein het entreeplein is van de oude binnenstad, zo is het Jaarbeursplein de entree voor de andere kant van de stad.’
De uitvraag
In de uitvraag stond dat het Jaarbeursplein een evenementenplein moest worden. Voogt: ‘Daarom mochten er geen bomen op staan.’ Lachend: ‘Dat wordt vast gezellig, dachten wij.’
De Croeselaan zou geknipt worden. Voogt: ‘Die keuze was al tien jaar eerder gemaakt. Het was een belangrijke wens van de Jaarbeurs dat ze veel beter aan het station gekoppeld zou worden. Dus daarom werd de Croeselaan geknipt waardoor je eenvoudig het plein kan oversteken. En daardoor zou het plein ook een stuk groter worden, net zo groot als het Museumplein in Amsterdam. En het parkeergebouw wat eerst op het Jaarbeursplein stond moest ondergronds terugkeren, met net zoveel parkeerplaatsen.’
Aan de tender deden vijf grote consortia mee, vertelt Voogt. ‘Met allemaal net een andere visie. Wij hebben de vraag gesteld wat maakt het Jaarbeursplein als entreeplein tot de tweede binnenstad nou typisch Utrechts? Waar herken je het plein aan dat het ook bij Utrecht hoort? Dat zijn de bomen en de grachten. Dat moest terugkeren op het plein. En als het plein helemaal leeg is, dan moet je je toch welkom voelen. Tijdens de pauze moet het een leuke plek zijn om te verblijven. En dat bereik je niet met een leeg plein met alleen maar stenen. Er moeten ook bomen op het plein.’
Een andere vraag was wat doe je met de fietsen? Voogt: ‘Vanaf het begin was onze stelling dat er geen fietsen op het plein komen. We hebben toen voorzichtig bomen op het plein geplaatst zodat de voetgangers ongehinderd kunnen oversteken. Bij de gemeente brak ook het inzicht door dat op een leeg plein niemand wil zijn. We zijn toen stap voor stap van een paar bomen naar veel meer bomen gegaan. Misschien heb je daardoor bij evenementen minder goed zicht maar de trap was er al en van daaruit heb je in ieder geval wel goed zicht.’
De bomen op het plein moeten op het dak van de parkeergarage kunnen groeien, aldus Voogt. En ook als het heel hard waait moeten ze blijven staan. ‘De verwachting is dat ze zo’n dertig jaar kunnen doorgroeien. Het plein ligt er wel voor zo’n vijftig jaar. De vraag is of de parkeergarage in de toekomst nog nodig is. Wat mij betreft wordt het over vijf jaar een fietsgarage.’
Een andere vraag was volgens Voogt wat nu precies het plein was. ‘Was dat alleen het deel voor het Beatrixgebouw of konden we het plein ook om de hoek door trekken door de Croeselaan verder terug te trekken. De voetgangers die het plein zouden oversteken hoefden dan alleen nog maar het fietspad over te steken. Tegelijkertijd wilden we de fietsers sterk ontmoedigen om de kortste route over het plein te nemen door de plaatsing van de vijver dat een zwaartepunt op het plein vormt.’
Voor het plein heeft OKRA Schotse ‘roestige’ leistenen gekozen, vertelt Voogt. ‘Op het plein worden twee richtingen bij elkaar gebracht: de wijk Lombok en de wijk Hoograven. Dat zie je ook terug in de tegels die de vorm hebben van een trapeziumvormige ruit.’
Het water vormt het natuurlijk zwaartepunt van het plein, aldus Voogt. ‘Het idee is dat mensen afspreken bij de vijver. We hebben bewust voor roestige leistenen gekozen, als tegenwicht voor alle zakelijke gebouwen eromheen. Belangrijk is dat voetgangers het plein snel kunnen oversteken. Het is het oog in de orkaan genoemd, een natuurlijk rustpunt.’
Groot en stoer
Op en rondom het Jaarbeursplein is alles groot en stoer, vertelt Voogt. ‘Het wordt het grootste plein van Utrecht. En dat geldt ook voor de gebouwen. Lange tijd was het Beatrix gebouw het grootste gebouw van Utrecht, nu wordt het Beatrix gebouw het kleinste gebouw aan het plein. Alleen al het feit dat de gemeente voor dit plein 6 miljoen heeft uitgetrokken. Ze zijn niet zo calvinistisch geweest van leg er maar beton neer en klaar.’
Wanneer is het plein helemaal af?
Eind van dit jaar jaar gaan de bomen erin, vertelt Voogt. Aan het plein komen naast het nieuwe WTC nog een heel aantal nieuwe gebouwen, de Galaxy Tower, Wonder Woods en het nieuwe Jaarbeursgebouw. Voogt: ‘Daardoor krijgt het Jaarbeursplein betere wanden. En daar is ook ruimte voor terrassen. De bomen komen aan de rand van het plein zodat je in het midden de ruimte leeg houdt. Daar is waar de evenementen kunnen plaatsvinden.’
Wanneer ben je tevreden?
‘Mijn stelling is dat je je op een plein prettig moet voelen, ook als er niemand is. Je moet er rustig even op een trein kunnen wachten, dat je denkt, ik blijf nog even zitten. Dan is het plein geslaagd.’
