Manuscript over Noorse goden van Universiteitsbibliotheek even terug in IJsland

Vanaf 12 augustus 2025 is een bijzonder handschrift uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek Utrecht te zien in IJsland. Het is een zestiende-eeuws manuscript met de Proza-Edda, een fundamentele tekst over Noorse mythologie. Het handschrift is te zien in de wisseltentoonstelling ‘World of Words’, te zien in het Árni Magnússon Instituut voor IJslandse Studies in Reykjavík. Hier zijn de belangrijkste middeleeuwse en latere handschriften van IJsland te bekijken. Het handschrift uit Utrecht heeft hier een belangrijke plaats.

De Noorse godenwereld

Thor, Loki, Odin … het zijn namen die velen kennen van de Marvel-films. Ze zijn ontleend aan de Noorse mythologie over Noorse goden, helden, reuzen en monsters. Onze kennis van die mythologie komt voort uit middeleeuwse geschriften, die pas werden geschreven nadat in noordelijk Europa het Christendom de inheemse religies al had overvleugeld. In IJsland gebeurde dat rond het jaar 1000. De IJslandse geschiedkundige en dichter Snorri Sturlason (1179-1241) schreef in de dertiende eeuw veel aspecten van de Noorse mythologie op in zijn Proza-Edda. Daarvan zijn vier belangrijke kopieën bewaard gebleven, die onderling wat van elkaar verschillen.

De Codex Trajectinus

Een van die vier afschriften is de zogenaamde Codex Trajectinus (het Utrechtse Boek). Deze werd rond 1595 geschreven in IJsland. Het is een kopie van een handschrift uit het midden van de dertiende eeuw. Van de vier afschriften is Codex Trajectinus de jongste, de enige die op papier is geschreven, en de enige die nu onderdeel is van een collectie buiten IJsland en Scandinavië. In 1643 werd het aan de toenmalige Stads- en Universiteitsbibliotheek Utrecht geschonken. Lees meer hierover in het artikel ‘De Codex Trajectinus van de Proza-Edda: Een onverwachte reis’. Het handschrift (Hs. 1374) is ook gedigitaliseerd.

Na 400 jaar terug in IJsland

De Codex Trajectinus mocht niet ontbreken in de wisseltentoonstelling ‘World of words’. De tentoonstelling werd opgezet omdat het Árni Magnússon voor IJslandse Studies in 2024 werd ondergebracht in een nieuw gebouw, toepasselijk ook Edda genoemd. De tekst werd per vliegtuig naar Reykjavík gebracht, en daarmee keert het handschrift na ongeveer 400 jaar voor het eerst terug naar IJsland. Het heeft een prominente plaats aan het begin van de tentoonstelling. Het is te zien van half augustus tot half november 2025 en van half februari tot half mei 2026. Zo kan het IJslandse publiek kennis maken met een handschrift waar ze anders meer dan 2000 km voor moeten reizen.