Tentoonstelling van Koštana Banović vanaf 23 november in Centraal Museum

Op 23 november 2024 opent de solotentoonstelling Among Houses and the Cosmos van Koštana Banović in het Centraal Museum. Banović, winnaar van de Boellaardprijs 2023, presenteert in Utrecht Lokaal een selectie werken uit haar gehele oeuvre.

Met film-, teken- en installatiewerk belicht ze de rol van ritueel in het maken van kunst. Banović onthult de choreografie van rituele handelingen die tijd en ruimte veranderen. Hierin worden objecten dragers van betekenis buiten het alledaagse. Among Houses and the Cosmos bevat twee nieuwe videowerken die nog niet eerder zijn getoond, en brengt op unieke wijze de verschillende media uit Banović’ langdurige artistieke onderzoek samen tot één installatie.  

Banović onderzoekt en documenteert wereldwijd gemeenschappen en hun gebruiken, rituelen en esthetische uitingen in hun relaties met elkaar en hun omgeving. Hoewel haar werkwijze doet denken aan visuele antropologie, richt ze zich niet op een wetenschappelijke analyse, maar zoekt ze naar de diepere betekenislagen en patronen van verbinding. Dit doet ze door het verstrijken van tijd zichtbaar en voelbaar te maken in poëtische observaties en filmische experimenten. Het ritueel benadert Banović als een sculptuur in de tijd, waarbij het sculptuurmateriaal het leven zelf is - ongrijpbaar en steeds in beweging.

Among Houses and the Cosmos bevat onder andere de experimentele documentaire met de gelijknamige titel. In deze film werkt Banović met haar persoonlijke video archief, opgebouwd sinds 2000, waarin ze gemeenschappen en de vormen van dagelijkse handelingen uit negen verschillende landen door middel van de camera benadert. Verweven als kaleidoscopische reis, toont het momenten uit het dagelijkse leven, vieringen en rituelen. Door een non-lineaire montage waarin verschillende tijden en plaatsen in elkaar overlopen, creëert ze een nieuwe sculpturale vorm - wederom een sculptuur in de tijd - waarin grenzen vervagen en betekenissen zich verdiepen.

Daarnaast zijn er twee video-installaties uit de serie Containing the Sacred te zien. Beide werken benadrukken de essentiële rol van lokale gemeenschappen die hun landschappen onderhouden en eren door middel van rituele verbinding. The Forest of Saint Roch (2020) is een van de werken die voortkwam uit Banović’ langdurige onderzoek naar Candomblé, de Afro-Braziliaanse religie in Brazilië. In The Cave of Our Lady of Calvary (2024) bezoekt Banović een bijzondere locatie in Ghana met unieke steenformaties, een plek van verering en bedevaart. Het geduldig opvangen van heilige waterdruppels met bladeren, het zorgvuldig schrapen van heilige rots tot poeder: in deze verstilde beelden is te zien hoe handelingen zich herhalen als bevestiging van diepgewortelde verbinding. Ze vormen een brug tussen verleden en heden, mens en landschap.

Banović maakt al meer dan twintig jaar tekeningen en kunstenaarsboeken. Voor haar atypische tekeningen perforeert ze vellen papier doordrenkt in olie met talloze kleine gaatjes. De focus ligt niet op de resulterende afbeelding, maar op de herhalende handeling en de zintuiglijke ervaring die dit oproept. Tijdens haar reizen heeft Banović tientallen objecten verzameld, waarvan een selectie tijdens de expositie te zien is. Deze voorwerpen, variërend van zaden tot figuurtjes en mysterieuze vormen - vaak afkomstig uit rituelen - zijn voor haar spiritueel geladen. In de onderlinge positionering ontstaat een levend weefsel van verbindingen, waarbij elk object resoneert met de andere en zo nieuwe patronen van betekenis activeert.

Koštana Banović (1960, Sarajevo) is een multidisciplinair kunstenaar, filmmaker en curator, gevestigd in Utrecht. Haar werk - bestaande uit films, installaties en andere kunstvormen - is tentoongesteld op talloze binnen- en buitenlandse exposities, waaronder in Dakar, Willemstad, Belgrado en Jerevan. Recentelijk nam ze onder meer deel aan An Anticolonial Museum, een tentoonstelling en internationale conferentie in het Museum of African Art in Belgrado en had ze een solotentoonstelling in de KC-galerie in Trebinje. Haar films zijn vertoond op filmfestivals als het Jihlava Film Festival in Tsjechië, het International Film Festival Rotterdam (IFFR), het Nederlands Film Festival, Apricot Tree International Film Festival in Jerevan en het South East European Film Festival in Los Angeles.  

Banović is artistiek directeur van de KAMEN Artist Residency in Bosnië, directeur van het Eastern Neighbours Film Festival (ENFF) in Den Haag en curator van Ellipsis: Folds of Memory, een multidisciplinair kunstprogramma tussen Sarajevo en Beiroet. Ze behaalde haar bachelor- en masterdiploma aan de HKU, waar ze van 2007 tot 2017 ook lesgaf. Als gastdocent was ze verbonden aan onder andere de Jan van Eyck Academie en het Dutch Art Institute (DAI).

Koštana Banović won in 2023 de Boellaardprijs, een prijs die sinds 2013 tweejaarlijks wordt uitgereikt door het Boellaardfonds als een oeuvre erkenning voor een in de provincie Utrecht werkende beeldend kunstenaar. De Boellaardprijs bestaat uit een geldbedrag van € 10.000 en een tentoonstelling in het Centraal Museum. Uit het juryrapport: “Koštana is al jaren een vaste speler in het Utrechtse kunstenveld. […] Ze zet zich onvermoeibaar in voor het promoten van kunstenaars en ruimtes die ze een warm hart toedraagt, onder andere in haar geboorteland, het voormalige Joegoslavië.”

In samenwerking met Jap Sam Books verschijnt ter gelegenheid van deze tentoonstelling een monografie die een overzicht biedt van drie decennia van het werk van Banović. Het boek is ontworpen door Esther de Vries en bevat teksten van Temra Pavlović, Lisette Smits en Ana Sladojević. De boekpresentatie zal plaatsvinden in februari 2025 in het Centraal Museum. Meer informatie wordt later bekendgemaakt.

In Utrecht Lokaal laat het Centraal Museum recent en soms speciaal voor de tentoonstelling gemaakt werk zien van Utrechtse kunstenaars in de door Krijn de Koning ontworpen ruimte.---