Centraal Museum en Kreukelcollectief presenteren tentoonstelling vanuit perspectief van handicap

Op 18 april opent de tentoonstelling Ik ben gewoon hier in het Centraal Museum in Utrecht. Samen met het Kreukelcollectief, een groep gehandicapte makers, onderzoekers en activisten, onderzoekt het museum de vele vormen van handicap: van heersende stereotype beelden en vooroordelen tot handicap als artistieke expressie en identiteit. De collectie van het Centraal Museum vormt het uitgangspunt en is voor het eerst bezien vanuit het perspectief van handicap. Met oude, moderne en hedendaagse kunst - waaronder speciaal voor de tentoonstelling gemaakte werken - en historisch materiaal, toont Ik ben gewoon hier dat er niet zoiets bestaat als ‘normaal’.

Jacqueline Kool, disability activist en lid van het Kreukelcollectief: “Mensen met een handicap worden vaak niet gerepresenteerd, of juist op een stereotype manier. Met Ik ben gewoon hier tonen we handicap op ‘gewone’ wijze: als onderdeel van de samenleving. Handicap kan een dagelijkse strijd vormen, maar is evengoed een bron van expressie en creativiteit. Wij laten graag al die facetten zien.”

Bart Rutten, artistiek directeur Centraal Museum en co-curator van Ik ben gewoon hier: “De samenwerking met het Kreukelcollectief heeft tot nieuwe inzichten geleid: zowel over het maken van een toegankelijke, multisensorische tentoonstelling als over onze collectie. Ik ben gewoon hier biedt een verrijkend perspectief op handicap - niet alleen binnen het museum, maar ook binnen de (kunst)geschiedenis.”

Van ‘anders’ zijn tot activisme

Ik ben gewoon hier benadert handicap vanuit vijf thema’s, die verdeeld zijn over vijf zalen. Zo is er een ruimte gewijd aan de geschiedenis van discriminatie van mensen met een handicap: Het Instituut. Naast een video-installatie van Magnus Wallin zijn hier historische foto’s en tekeningen van onder anderen Jan van Herwijnen te zien. Finnegan Shannon maakte speciaal voor de tentoonstelling kussens voor de leenrolstoelen in het museum met de tekst Al dat staan is pijnlijk, ga zitten als je het eens bent. 

Vooroordelen over handicap

De Staarkamer behandelt de vooroordelen die er nog steeds heersen over handicap. Voor deze ruimte koos het Kreukelcollectief werken uit de collectie die eerder nooit in verband zijn gebracht met handicap: The Human Tripod (1988) van Marlene Dumas, een portret van een persoon met drie benen die de kunstenaar zelf ‘een verzinsel’ noemt, en verschillende werken van de surrealistische schilder Joop Moesman, die mensenlijven als losse onderdelen ziet. Deze schilderijen zijn te zien naast historische beelden van freakshows. 

Van Erwin Olaf zijn er foto’s uit de reeks Mind of their own (1995) te zien. Zoals de fotograaf vaker doet, speelt hij hier met vooroordelen over zogenaamd afwijkende mensen: hij fotografeert de modellen met een verstandelijke beperking als popsterren en geeft daarmee zijn visie op wat wij zien als de norm. De gehandicapte kunstenaars Mat Fraser en Mira Thompson geven in de Staarkamer hun eigen reactie op het aangestaard worden.

Vechten voor gelijke rechten

De Warrior Room gaat over activisme en protest: emancipatie blijft nodig, maar vechten voor gelijke rechten is niet altijd makkelijk als je een handicap hebt. Ook kunst kan een vorm van verzet zijn. Zo bedenkt kunstenaar Jos Houweling in 1987 een opvallend protest tegen bezuinigingen in het onderwijs: hij zaagt een poot af van de Rood-blauwe Rietveldstoel, een van de iconen uit de collectie van het Centraal Museum. Ook de werken van de jonge, gehandicapte kunstenaars Noli Kat en Izzy Wu Ramos laten zien hoe krachtig liggend protest kan zijn.

Margaretha Cornelia Boellaard schilderde tussen 1820 en 1824 het portret van de Utrechtse activist en schrijver Petronella Moens. In romans, gedichten en pamfletten staat de visueel beperkte Moens op tegen sociale ongelijkheid - iets dat voor een (gehandicapte) vrouw in deze periode zeer bijzonder was. De activistische teksten van Moens hebben veel invloed gehad op de Nederlandse politiek. 

Beperking als kracht

De Lusthof bewijst dat je prima kunt genieten van je eigen lichaam en dat van anderen als je je kunt of moet bevrijden van de heersende ideaalbeelden van ‘perfecte’ lijven. In de nieuwe installatie With Love (2024) verbindt kunstenaar Menko Dijksterhuis medische hulpmiddelen met bondage en dominantie. Het resultaat is een samenspel tussen verborgenheid en zichtbaarheid van het queer gehandicapte lichaam. In deze ruimte mogen bezoekers de sculpturen Zie jezelf (2023) van Simone Donkersloot en Paar |-| (2011) van Karin Arink aanraken. Naast voelobjecten bevat de tentoonstelling ook multisensorische elementen als trilling, geur en geluid.

De Spiegelzaal laat zien dat handicap meer is dan een strijd: het kan een deel zijn van je identiteit, een bron van creativiteit en expressie. Zo toont Creating the Spectacle! Part 1 (2012) kunstenaar Sue Austin, dansend in haar rolstoel onder water. Daarnaast zijn er video’s met gebarenpoëzie te zien. Mette Sterre gebruikt technologie om aan te tonen in welke vormen het lichaam zich kan aanpassen. Deze kunstwerken veranderen negatieve denkbeelden over handicap en hulpmiddelen in poëtische beelden, waardoor nieuwe vormen van kunst en bewegen ontstaan.

Kreukelcollectief

Het Kreukelcollectief is een groep gehandicapte makers, activisten en onderzoekers. De stichting verzamelt en deelt kennis over de geschiedenis van handicap en de Nederlandse gehandicaptenbeweging. Via educatieve en culturele projecten, zoals de tentoonstelling Ik ben gewoon hier, wordt dit erfgoed zichtbaar gemaakt.

De Verdieping

Op de tweede etage van het Collectiegebouw presenteert het Centraal Museum De Verdieping, waarvoor kunstenaars en collectieven een selectie uit de museumcollectie tonen. Ik ben gewoon hier is de vierde tentoonstelling in deze reeks.

No Limits! Art Castle

Parallel aan de tentoonstelling Ik ben gewoon hier is No Limits! Art Castle - die eerder Sexyland World in Amsterdam als thuisbasis hadden - neergestreken in de tuin van het Centraal Museum. No Limits! Art Castle is de eerste kunstruimte in Nederland die staat voor een grenzeloze kunstwereld. Ze hanteren geen grenzen tussen zogenaamde ‘outsider’-kunstenaars en de rest van de kunstwereld, tussen kunst en design, tussen dag- en nachtcultuur of tussen fantasie en realiteit. In de kunstruimte is kunst te zien en te koop.