Op donderdag 2 juni 2022 opent De gezonde stad. Kunst van het overleven door de eeuwen heen in het Centraal Museum Utrecht. Met deze tentoonstelling wordt het 900-jarige bestaan van de stad Utrecht gevierd. Utrecht is de eerste grote stad in Nederland en gold lange tijd als voorloper wat betreft stedelijk leven, architectuur en stedenbouw. De gezonde stad laat zien wat Utrechters de afgelopen eeuwen hebben gedaan om hun stad leefbaar te maken en te houden, want het streven naar een gezond leven blijkt van alle tijden.
In de tentoonstelling zijn topstukken te zien van onder meer Van Gogh, Jan Steen en Pieter Saenredam. Ook hoogtepunten uit de eigen collectie van het Centraal Museum zijn onderdeel van de expositie, zoals De Koppelaarster van Gerard van Honthorst en De Keukenmeid van Joachim Wtewael. De Vaandeldrager van Rembrandt is gedurende de eerste maand te zien in De gezonde stad. Het Centraal Museum is trots dat het de tweede locatie in Nederland en de eerste locatie in de Randstad is waar het schilderij te bezichtigen zal zijn. Ter gelegenheid van 900 jaar Utrecht en de komst van De Vaandeldrager is toegang tot het museum op 2 en 6 juni gratis.
Bart Rutten, artistiek directeur Centraal Museum: “We geloven in samenwerking. De bijdrage van onderzoekers en wetenschappers voor deze tentoonstelling is essentieel gebleken en levert verrassende perspectieven op. Ook de kunstwerken uit De gezonde stad krijgen een nieuwe betekenis in het licht van gezond stedelijk leven.”
Samenwerking en onderzoek met meer dan 15 wetenschappers geven verassende inzichten in de gezondheid van bewoners en gezond stedelijk leven. Zo werd de medische leer van de Griekse arts Galenus, die uitgaat van balans in een gezond lichaam, eeuwenlang ook toegepast op het leven in de stad. De stad fungeerde daarin zelf als een lichaam, waarbij rust, doorstroom en schone lucht essentieel waren om gezond te blijven.
De gezonde stad begint in de vroege middeleeuwen (400), toen Utrecht niet veel meer dan een dorp was. Uit archeologische vondsten als waterputten en verzorgingsproducten blijkt dat Utrechters destijds al bezig waren met gezondheid. Mensen waren relatief lang in die periode: 1,74 meter was de gemiddelde lengte. Die grootte was een teken van gezondheid en zou in de eeuwen daarna alleen maar afnemen, met een dieptepunt in de 19de eeuw. Pas rond het midden van de 20ste eeuw kregen mensen weer een vergelijkbare lengte.
In 1122 kreeg Utrecht stadsrechten. In deze periode geloofden Nederlanders in een goede balans van voeding, beweging en rust om gezond te blijven. De tweede zaal in de tentoonstelling focust op al deze verschillende aspecten van gezondheid en toont schilderijen en andere werken die ingaan op deze thema’s, zoals het prachtige laatmiddeleeuwse anonieme werk De geboorte van Maria uit 1520, of het innemende Een moeder die het haar van haar kind reinigt van Pieter de Hooch uit 1660. Jan Steen nam daarentegen de toenmalige artsen en patiënten graag op de hak, zo blijkt uit schilderijen als Het snijden van de kei (1675) en De tandentrekker (1651). Verder zijn er stadsgezichten van Joost Cornelisz Droochsloot, Pieter Saenredam en Isaac Ouwater te zien, waar de lege, opgeruimde straten ineens opvallen.
Na 1500 nam de gemiddelde gezondheid steeds verder af, mede doordat de sociale ongelijkheid in de stad steeds groter werd. De derde zaal over de vroege 19de eeuw schetst met donkere kleuren op de muur en een grote, zwarte lijkkoets dan ook een grimmiger beeld. Het is de tijd waarin nieuwe ziektes als cholera veel slachtoffers eisen. Tegelijkertijd tonen werken van Isaac Israëls, Bart van der Leck en Jan Sluyters ook het begin van een nieuwe periode waarin de gezondheid op veel terreinen weer toeneemt.
Het Utrecht van nu is het resultaat van alle Utrechters die vóór ons geleefd hebben. Om die mensen een gezicht te geven, laat het Centraal Museum in de laatste zaal een grote collectie portretten zien van bekende en minder bekende Utrechters, vanaf de middeleeuwen tot aan nu. Zo hangt er een zelfportret van Joachim Wtewael, maar ook een fotoportret van Dick Bruna door Erwin Olaf. In deze laatste zaal wordt ook de vraag beantwoord: wat moeten we doen om Utrecht – en het hedendaagse, stedelijke leven – gezonder en veiliger te maken? Om weer meer in balans te raken? In video’s geven onder andere burgemeester Sharon Dijksma hun antwoord op deze vraag.
In de Annex, de laatste zaal van de tentoonstelling, waarin door een hedendaagse kunstenaar wordt gereflecteerd op de eerdere expositiezalen, beleeft het werk Five Murmurations van John Akomfrah zijn Europese première. Akomfrah geldt als een van de meest toonaangevende kunstenaars van dit moment. In de video-installatie Five Murmurations uit 2021 reflecteert hij op hoe de coronacrisis samenviel met de wereldwijde Black Lives Matter protesten. Het werk is dan ook hyperactueel en biedt perspectief op menselijk gedrag in tijden van een crisis.
Op 6 juni, als het museum gratis te bezoeken is, is er een markt in de museumtuin. Daar worden streekproducten verkocht die te maken hebben met gezond stedelijk leven.
