Dromen in beton, Kanaleneiland en Hoog Catharijne laat twee utopische bouwprojecten en hun onstuimige levensloop zien vanuit het perspectief geschiedenis, design en hedendaagse kunst. Naast kunst, vormgeving, affiches, tekeningen, films en krantenartikelen wil het Centraal Museum met debatten in de tentoonstelling bijdragen aan de meningsvorming van de bezoeker.
De bouw van Kanaleneiland is representatief voor de wederopbouw die in de jaren vijftig in diverse steden plaatsvond. Duizenden Utrechters kregen in Kanaleneiland een ruime woning, voorzien van de modernste gemakken. Hoog Catharijne was op papier in 1962 het ideale winkel-, kantoor- en woningcomplex naar voorbeeld van de Amerikaanse ‘mall’. Het moest fungeren als knooppunt tussen de Utrechtse binnenstad en het station en stond daarmee in verbinding met heel Nederland.
De tijd liet zien dat de praktijk weerbarstig is en beide projecten gingen in een neerwaartse spiraal. Na turbulente tijden staan Kanaleneiland en Hoog Catharijne anno 2019 weer op de kaart.
Artistiek directeur Bart Rutten: ‘Hoog Catharijne en Kanaleneiland laten zien hoe snel onze wensen en ideeën ten aanzien van wonen en werken veranderen. Beide bouwprojecten werden zowel aanbeden als verguisd en herrijzen nu weer. In de tentoonstelling stellen we de vraag hoe dat komt en vooral welke rol mensen hier zelf in spelen. We vinden het belangrijk om de blik van de bezoeker te verruimen en hen zelf een mening te laten vormen. Dat doen we door met drie conservatoren samen te werken om zowel vanuit het oogpunt van stadsgeschiedenis, vormgeving als hedendaagse beeldende kunst de bezoekers een nieuw perspectief te bieden en Utrecht zo in een breder wereldbeeld te plaatsen. Daarnaast organiseren we debatten. Die maatschappelijke taak vinden we als museum belangrijk.’
In de tentoonstelling zullen iedere zondagmiddag -om drie uur- architecten, stedenbouwers, historici, politici en kunstenaars bijdragen aan een visie op bouwen in de toekomst en kunnen bezoekers met hen in gesprek. Onder anderen Joris Luyendijk, journalist en schrijver, Ella Vogelaar, voormalig PVDA minister voor Wonen, Wijken en Integratie, Marco Broekman, architect en stedenbouwer (één van de makers van de nieuw te bouwen wijk Merwede) en Ries Adriaansen, één van de initiatiefnemers projectgroep ‘50 jaar gastarbeiders Utrecht’, zullen hieraan een bijdrage leveren.
Het Centraal Museum werkt rondom de tentoonstelling nauw samen met bewoners uit Kanaleneiland. Gidsen uit de wijk verzorgen samen met de gidsen van het museum instaprondleidingen door de tentoonstelling op zondagmiddag. Daarnaast is er een samenwerking met Resto van Harte. Zij zullen diners verzorgen voor bewoners uit de wijk tezamen met medewerkers van het museum.
In de tentoonstelling worden daarnaast verhalen van bewoners uit de begintijd van Kanaleneiland verteld. Ook ondernemers en bewoners van het eerste uur uit Hoog Catharijne komen aan het woord.
Kanaleneiland en Hoog Catharijne waren een duidelijk antwoord op de misère van de crisis in de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog. Het moest anders én beter. Daarbij moest de enorme woningnood worden aangepakt en ook de verkeersproblematiek werd steeds nijpender. Dat laat de tentoonstelling aan het begin zien met onder meer foto’s en ontwerptekeningen.
Het beeld dat men daarbij voor ogen had, was utopisch, zo wordt al in de eerste ruimte van de tentoonstelling duidelijk. Naast schetsen en maquettes van ontwerpen van Kanaleneiland en foto’s uit de begintijd, worden reclame affiches van onder meer Artifort, Philips, DAF en het Utrechtse Pastoe getoond, alsmede afbeeldingen uit de prospectus Rietveld, woningen op Kanaleneiland.
Het nieuwe stedelijke concept van Kanaleneiland wordt duidelijk in deze ontwerpschetsen. Flats en rijtjeshuizen wisselen elkaar af in de repeterende ‘stempels’ die de bouwstenen vormden voor het gehele ontwerp. Zo kon snel en efficiënt een ultramoderne wijk worden gebouwd, met gezond stedelijk leven als belangrijk uitgangspunt.
Van de lichte woningen, de moderne scholen tot de kerken en winkelcentra, parken en perken en de wegen die de auto ruim baan gaven; Kanaleneiland moest het moderne naoorlogse leven vormgeven. De wijk met 7.500 woningen voor 30.000 inwoners was een lichtend voorbeeld voor nationale en internationale stedenbouwers. Toenmalig burgemeester Coen de Ranitz schreef dan ook trots dat: ‘op het gebied van volkshuisvesting kan worden gesproken van een revolutie’.
Tevens is design te zien uit de jaren vijftig en zestig, een periode waarin iconische ontwerpers actief waren. We nemen een duik in het verleden met ontwerpen van kasten en stoelen door Gerrit en Wim Rietveld voor Gispen, stoelen van Pastoe en Artifort en Martin Visser ontwerpen van Spectrum. En wie heeft er destijds niet op kantoor of thuis op een Revolt-stoel van Friso Kramer gezeten, de meest verkochte stoel van Nederland. Het blad Goed Wonen uit 1957 roemt het als “een typisch stuk industriële vormgeving van buitengewoon niveau, dat dan ook vele maanden van ontwikkeling heeft gevraagd; tevens een zeer bruikbaar meubel, zakelijk, gemakkelijk en praktisch.” Daarnaast zijn huishoudelijke objecten zoals een wasmachine, een buizenradio van Philips, en een heus prototype van de DAF 600 uit 1959 te zien.
Verderop is gelegenheid om te ervaren hoe Hoog Catharijne eruitzag, toen HM Prinses Beatrix het in 1973 opende. Naar voorbeeld van de Amerikaanse malls was een reusachtig winkel-, kantoor- en woningcomplex gebouwd, dat als knooppunt fungeerde tussen het station en de binnenstad. Het toentertijd grootste overdekte winkelcentrum van Europa was een feit en zou daarna tot de meest succesvolle ter wereld behoren. De naam refereerde naar Catherijneveld, de oude naam van Vredenburg.
De tentoonstelling laat ook zien dat de bouw niet zonder slag of stoot ging. Er moesten middeleeuwse panden wijken voor het nieuwe winkelcentrum en dat leidde tot felle protesten. Met name de sloop van het gebouw van de verzekeringsmaatschappij De Utrecht, een belangrijk voorbeeld van Jugendstil in Nederland, leidde tot woede bij de lokale bevolking. Tijden de opening van Hoog Catharijne in 1973 raakte de ME slaags met duizenden protesterende burgers.
De tentoonstelling laat de controverse zien, maar geeft ook een beeld van hoe het winkelcentrum er ooit uit zag. Ook hier meubels en mode die je als bezoeker terugvoeren naar de jaren zeventig.
In het laatste deel van de tentoonstelling laten we zien hoe op welke manier de meningsvorming over deze bouwprojecten bij veel mensen wordt gevormd. Hoe ontstaat de beeldvorming en kunnen we – als we een beeld in ons hoofd hebben – nog objectief kijken of zoeken we eigenlijk bevestiging van wat we al vinden? In deze ruimte vindt de bezoeker heel veel verschillende verhalen over Kanaleneiland en Hoog Catharijne uit de afgelopen decennia. Op zowel regionaal, nationaal als internationaal niveau en vanuit allerlei perspectieven. Het laat de bezoeker nadenken over hoe zijn eigen beeld is gekleurd.
