Utrecht 60 jaar terug: de sirtaki in Utrecht

Twee jonge Grieken hebben gisteravond in Utrecht een nieuwe dans geïntroduceerd: de sirtaki. Wie de film 'Zorba' heeft gezien, begrijpt waarom. Als de hoofdrolspelers Anthony Quinn en Alan Bates aan het slot deze dans inzetten, zit niemand in de zaal meer stil. Op de tintelende klanken van de bouzouki, dat typisch Grieks instrument, wordt mee geneuried, mee geroffeld op de grond. Zelden heeft een dans zoveel enthousiasme losgemaakt bij het publiek. Dat meldt het Utrechtsch Nieuwsblad op zaterdag 19 juni 1965.

Daarom laten Michael Popowits (29) en Charis Sideris (17) niet weekeinde het Zorba-publiek onder in de foyer van 'Camera' zien, hoe de sirtaki wordt gedanst. De nieuwe rage is overgewaaid uit Parijs. Gangmaker dáár was Theo Sarapo, de jeugdige weduwnaar van Edith Piaf.

'Voor ons is die sirtaki niets nieuws. Ik danste hem al op school', zegt Michael Popowits, die om zijn knappe uiterlijk Zorba, de tweede is gedoopt door zijn landgenoten in de Domstad. 'Hij heette toen alleen Chassapico'. Zijn vriend Charis valt hem bij: 'Eigenlijk is het een oude dans, waarin nieuwe passen zijn verwerkt'. En met een blik op de jongens en meisjes op de dansvloer: 'In Griekenland is het een typische mannendans. Meestal doen twee of drie mannen hem, de armen om elkaar heengeslagen.'

Michael, klein en donker, is twee jaar geleden naar Nederland gekomen. Als fabrieksarbeider. De overgang van het zonnige eiland Chios naar Utrecht was groot. De taal - hij spreekt een mondjesmaat Hollands -, de mensen, het klimaat. 'Het is allemaal zo anders. Over heimwee praat hij niet, maar 'Zorba' heeft hij al vijf keer gezien. Charis, lang en mat getint, woont al tien jaar hier. Hij zit voor zijn HBS-examen. hij wil naar de T.H. in Delft, maar hij krijg (nog) geen beurs. Den Haag heeft laten weten, dat hij zich eerst moet laten naturaliseren. 'Ik zelf vind dat geen bezwaar. Mijn moeder is er alleen niet zo voor. Ik voel mee geen Griek, maar ook geen Hollander. Ik hang er eigenlijk tussenin.'

Het tweetal geloof niet, dat je speciaal van Griekse huize moet komen om de sirtaki te kunnen dansen. 'Het verschil alleen is dat jullie het niet met de paplepel hebt ingekregen. Maar daarom is het wel aan te leren', zeggen ze.

Is de sirtaki nu een echte volksdans? 'Ja, zegt Michael, die het weten kan (hij leidt de mannen van de Griekse volksdansgroep 'Pegasus'). 'In Griekenland onderscheidden wij twee soorten volksmuziek. De folkloristische, die vaak oeroud is en op het platteland wordt gespeeld en de bouzouki-muziek, die vooral aan de stad is gebonden. Bijna alle bouzouki-liederen zijn ook dansliederen.'

De bouzouki, een zesjarig instrument waarvan de klank lijkt op die van de mandoline, is uit Turkije geïmporteerd. Hij werd na 1922 - het jaar van de Griekse nederlaag in Turkije - door Grieken uit Klein-Azië maar naar Athene genomen. De nieuwe muziek stond aanvankelijk slecht aangeschreven. 'Hij werd vooral in kroegen gespeeld en de musici waren dikwijls verslaafd aan hasjiesj.'

De toevlucht tot verdovende middelen moet tegen de achtergrond worden gezien van de enorme sociale ellende, waarin deze 'emigranten' verkeerden. Zij woonden in krotten rondom Athene. De liederen, die bij de bouzouki werden gezongen, waren dan ook vaak politiek getint. Ze gaven uiting aan de ontevredenheid en de nostalgie van talloze Grieken.

Na de Tweede wereldoorlog werd de bouzouki-muziek uit de goot getild naar een bijna klassiek niveau. Twee namen zijn aan die nieuwe ontwikkeling verbonden: Mikis Theodorakis (componist van de Zorba-muziek) en Grigori Bihikotsis (zanger en bouzoukinist). Theodorakis schreef speciale composities voor het verguisde instrument, bewerkte verschillende voor piano. Bihikotsis, die oorspronkelijk loodgieter was, vertolkte ze.

Ook de componist Hatzidakis blies de oude volksmuziek nieuw leven in. De bouzouki-muziek wordt thans door alle lagen van de Griekse bevolking geaccepteerd. Er zijn zelfs speciale bouzoukifestivals.

Maar ook in het buitenland begon deze verrukkelijke muziek - soms vrolijk, soms melancholiek - naam te maken. Films als 'Nooit op Zondag', 'Zorba de Griek', waarvoor het muzikale thema door bovenstaande componisten werd geschreven, hebben daartoe bijgedragen.

In Griekenland gaan er nu al stemmen op, dat de bouzouki-muziek - ontdaan van zijn bittere achtergrond - niet meer is wat hij was. Maar voor de Grieken ver van huis - en dat zijn er in de Domstad 500 - is de bouzouki onveranderd: de verklanking van hun heimwee naar het witte land.