Nienke Vrisekoop van UMC Utrecht onderzoekt gevaren van microplastics

Industrieel en zwerfplastic vormen nu al een milieuramp. Mogelijk nog erger is dat plastic verweert tot minuscule plastic deeltjes. Deze microplastics kunnen het menselijk lichaam op verschillende manieren binnendringen. Nienke Vrisekoop, assistant professor in het UMC Utrecht, onderzoekt hoe ons afweersysteem op deze plastic binnendringers reageert.

Microplastics zitten in voedsel, in drinkwater en in de lucht die we inademen. Terwijl de hoeveelheid microplastics in onze leefomgeving toeneemt, weten we nauwelijks iets over de gevaren voor onze gezondheid en hoe we die beter kunnen beschermen. De Plastic Health Coalition, waaraan ook onderzoeksubsidieverstrekker ZonMW deelneemt, heeft in het project Microplastics in Health, vijftien onderzoeksprojecten gesubsidieerd om de gevaren van microplastics voor onze gezondheid te onderzoeken. Het onderzoek van Nienke Vrisekoop is er daar één van.

Zodra bacteriën of virussen die er niet thuishoren ons lichaam binnendringen, stuurt ons afweersysteem afweercellen erop af. Deze afweercellen beschikken over een hele trukendoos waarmee ze de indringer onschadelijk proberen te maken. Meestal met succes. Nienke: “Wij willen weten wat die afweercellen doen als de indringer geen bacterie of virus is, maar een deeltje microplastic.”

Hiervoor hebben Nienke, professor Leo Koenderman en onderzoeker Giulio Giustarini in het laboratorium bloed met afweercellen in een schaaltje gedaan en daar deeltjes microplastic van verschillende grootte aan toegevoegd. Nienke vertelt dat het aannemelijk is dat deeltjes tot een omvang van twintig micrometer – ongeveer ter grootte van een cel – ons lichaam kunnen binnendringen. Allerlei stoffen in het milieu en binnen in het lichaam kunnen zich binden aan deze plastic deeltjes en fungeren als een coating waardoor de binnendringende deeltjes waarschijnlijk niet schoon zullen zijn. Daarom hebben de onderzoekers ook schone plastics en plastics met een coating vergeleken.

Deze proef liet zien dat de schone microplastics genegeerd werden door de afweercellen. “Het lijkt erop dat die niet herkend worden als indringer.” Bij de microplastics van tien micrometer met een coating gebeurt er echter iets anders. “Daar gingen de afweercellen op af. Ze kapselden ze in, zoals ze dat met bacteriën doen, en gingen kort daarna dood. Aan het deeltje microplastic veranderde niets. Een zorgelijk beeld.” Wat de gevolgen hiervan kunnen zijn, is niet bekend. “Daarvoor is echt verder onderzoek nodig. Ik kan me voorstellen dat dit tot een ontstekingsreactie leidt, waarbij het lichaam steeds meer afweercellen aanmaakt en erop af stuurt.”

De kleinere deeltjes microplastic hebben een ander effect. Ze werden wel ingekapseld, niet opgeruimd, maar de afweercellen bleven ongedeerd. “Dat lijkt op het eerste gezicht minder erg, maar het is nog onduidelijk wat er op de langere termijn gebeurt, aangezien deze deeltjes ook niet gedegradeerd kunnen worden door de afweercellen en zich daardoor wellicht in het lichaam ophopen.”

De komende tijd geven Nienke en haar collega’s op meerdere manieren een vervolg aan dit onderzoek. “We hebben het onderzoek nu met bolletjes gedaan. Maar microplastics komen in veel vormen voor. We gaan deze proef herhalen met andere vormen. Daarnaast gaan we dit ook doen met microplastics die aan weer en wind zijn blootgesteld. Dit om dichter bij de realiteit te komen.”

Daarnaast gaan ze een proef doen met muizen. “Door fluorescerende deeltjes microplastic toe te dienen, willen we kijken wat ermee gebeurt. Of ze bijvoorbeeld gevangen worden door afweercellen in de lever.” Samen met een onderzoeksgroep van het Amsterdam UMC gaat Nienke kijken of ze deeltjes microplastic kunnen aantonen in menselijk weefsel. “Onze Amsterdamse collega’s is het al gelukt om siliconen – van bijvoorbeeld borstimplantaten – in weefsel aan te tonen. Op dezelfde manier willen we dat proberen met microplastics.”

In eerste instantie heeft Nienke voor een jaar subsidie gekregen voor dit onderzoek. “Ik hoop dat onze resultaten duidelijk maken dat meer onderzoek echt nodig is.”