Van 13 tot en met 25 juli wordt in de Werkspoorkathedraal de opera Doctor Atomic van John Adams uitgevoerd door het Utrechtsch Studenten Concert. Een opera over de ontwikkeling van de atoombom. Dauwe Lentz is voorzitter van het productieteam. Hij heeft besloten om zich een jaar lang volledig in te zetten voor Doctor Atomic.
De traditie van het Utrechtsch Studenten Concert om opera’s op te voeren is al in de jaren negentig ontstaan, vertelt Lentz. ‘Het is opgezet door Peter Tra, die nu hoofd programmering klassieke muziek is bij TivoliVredenburg. Het is begonnen met kleine producties in onder meer de Janskerk. Al snel volgde er een grote productie waarbij met een theatertent een tournee naar Italië werd georganiseerd. Daarna bleef men meer in de buurt van Nederland. In 2013 werd Das Rheingold, een opera van Richard Wagner, uitgevoerd op een binnenvaartschip die de hele Rijn afvoer, van Koblenz naar Rotterdam. En in 2018 stond de Nederlandstalige opera Thijl van Jan van Gilse op het programma, een bijna vergeten opera waar alleen nog maar een handgeschreven partituur van bestond.’
Bij de keuze van deze nieuwe opera is eerst, in overleg met de dirigent Bas Pollard, een lijst opgesteld van opera’s en andere muziekstukken die leuk, zinvol en haalbaar zijn. Lentz: ‘Niet alle opera’s zijn bijvoorbeeld haalbaar. Een opera van vier uur, dat willen we onze ouders bijvoorbeeld niet aandoen. We hebben ook niet voor opera’s gekozen die al vaak worden uitgevoerd. Het is de kracht van onze organisatie dat we kiezen voor gedurfde producties. Ik vertelde bijvoorbeeld iemand van Opera Zuid dat we Doctor Atomic gingen uitvoeren en die was meteen jaloers. Die opera staat al jarenlang op hun wensenlijstje maar zo’n groot orkest en zo’n groot koor, dat kost te veel. Bij ons zijn echter juist het orkest en het koor niet de grote kostenposten want die doen het allemaal vrijwillig. Alle andere mensen worden gewoon betaald.’
Wensenlijstje
Doctor Atomic stond overigens helemaal niet op het wensenlijstje van het Utrechtsch Studenten Concert, vertelt Lentz. ‘We willen graag mensen met een boodschap naar huis sturen. Het uit te voeren stuk moest een maatschappelijke betekenis hebben. We hebben er lang over gedacht om iets met de klimaatcrisis te doen maar dat was toch te geforceerd. Toen kwam de regisseur, Wim Trompert, plotseling met het voorstel om te kiezen voor Doctor Atomic van John Adams en librettist Peter Sellars. Adams en Sellars hebben veel opera’s samen gemaakt die allemaal bedoeld zijn om bepaalde zaken te agenderen zonder een oordeel te vellen. Dat mag het publiek zelf doen. Er wordt juist ingezoomd op de mensen achter het verhaal. Hoe was het voor deze mensen om aan het eind van de Tweede Wereldoorlog de atoombom te ontwikkelen en onder zo’n grote druk te staan? Het gaat enerzijds om de creatiedrang van de mens en anderzijds om de schaduwzijde hiervan, de destructie. En wij, als studenten, de onderzoekers van de toekomst, krijgen ook met deze vraagstukken te maken.’
Het is volgens Lentz wel bijzonder om als amateurgezelschap zo’n modern stuk te spelen. ‘Meestal spelen we muziekstukken uit de hoogromantische periode terwijl dit een vrij modern muziekstuk is. De componist John Adams leeft nog. In juni komt hij naar Nederland. Hij is een minimalist. Zijn muziek heeft een geweldige spanning die heel erg bijdraagt aan het verhaal.’
Je hebt in de klassieke muziek ook zelden de kans om nog te spreken met de makers van de muziek. Peter Sellars, die het libretto schreef van Doctor Atomic, was aanwezig bij de perspresentatie van de opera en met John Adams wordt nog een afspraak gemaakt als hij in Nederland is. Lentz: ‘Hij heeft ons al zijn sounddesigner aangeraden waarmee hij veel heeft samen gewerkt. Want bij de opera zit ook een soundscape met statische radiogeluiden, geluiden van regen en overvliegende vliegtuigen.’
Cellist
Lentz speelt sinds 2015 als cellist in het Utrechtsch Studenten Concert. Hij werd in 2020 gevraagd om voorzitter te worden van het productieteam. ‘Ik had al wat bestuurlijke ervaring omdat ik in het bestuur van het orkest zat. Daardoor heb ik bij de vorige productie in 2018 al vanaf de zijlijn kunnen meekijken.’
Hij heeft besloten om zich een jaar lang volledig in te zetten voor de voorstelling Doctor Atomic omdat hij graag iets terug wilde geven aan het orkest. ‘Het Utrechtsch Studenten Concert is ook een gezelligheidsvereniging. De meeste vrienden uit mijn studententijd komen uit het orkest en ik heb zo intens genoten van de vorige muziekproductie in 2018 dat ik graag iets terug wilde doen. Je leert er ook gigantisch veel van. Elke dag doen we hier dingen die we nog nooit eerder hebben gedaan.’
Belevingsfestival
Naast de opera is er ook nog een belevingsfestival, vertelt Lentz. ‘De opera wordt opgevoerd in de Werkspoorkathedraal. Dat is een grote fabriekshal waar helemaal niks in staat. Daar komen het decor, het podium, de tribune en het licht en geluid. Maar dan is er nog veel ruimte over en daar vindt dan het belevingsfestival plaats. Het idee is dat als je half zes de fabriekshal binnenstapt dat je dan in een andere wereld terecht komt. De wereld van Los Alamos van 1945 waar de atoombom werd ontwikkeld. Er is live muziek, er zijn lezingen, je kunt er wat eten en drinken. En je kunt ook alvast nadenken over de vragen die de opera zal oproepen.’
Zeven keer wordt de opera opgevoerd. Van 13 juli tot en met 25 juli. Lentz: ‘We zijn begin februari begonnen met repeteren. Wij repeteren op maandagavond en het koor op dinsdagavond. Nu repeteren we nog apart, in juni komen we bij elkaar en repeteren we samen met de solisten. En een week voorafgaand aan de eerste voorstelling verplaatsen we ons naar de Werkspoorkathedraal waar we dan voor het laatst op locatie repeteren.’
Voor dat hij hier aan begon, kende Lentz de muziek van Adams nog niet zo goed. Nu staat hij in het lijstje van Spotify van personen die de opera van Adams het afgelopen jaar het meest hebben beluisterd, vertelt hij. ‘Alleen de trompettist van het orkest staat nog boven mij.’
Ritmische muziek
De muziek van Adams is niet zo melodieus als de romantische muziek van bijvoorbeeld Mahler, Rachmaninov, Sjostakovitsj of Bruckner die het orkest normaal speelt. Lentz: ‘Maar het is heel ritmische muziek en ongelooflijk spannende muziek die goed zou passen bij bijvoorbeeld een thriller. Het is ook heel indrukwekkende muziek die past bij het verhaal van de opera over de ontwikkeling van een atoombom en de angst en twijfel die daarbij komt kijken. Sellars heeft zijn tekst voor de opera gebaseerd op bestaande teksten van notulen en afgeluisterde gesprekken van de medewerkers van het project. Daarnaast heeft hij ook poëtische teksten gebruikt van de dichters Donne en Baudelaire. Oppenheimer had bij de kernproef twee boeken bij zich, gedichten van Baudelaire en de Bhagavad Gita.’
Oppenheimer heeft volgens Lentz later in interviews verteld dat iedereen die nauw betrokken was bij de ontwikkeling van de atoombom zich bezig hield met de consequenties ervan. Hoeveel slachtoffers er zouden vallen. ‘In de eerste scene zien we ook de twijfels van medewerkers in een gesprek met Oppenheimer. Moeten ze er wel mee doorgaan? Oppenheimer laat echter weten dat ze de opdracht hebben gekregen om de atoombom te ontwikkelen en dat het niet aan hen is om op de stoel van de politici te gaan zitten.’
