Universiteitsbibliotheek verwerft een handschrift van Buchelius

De Universiteitsbibliotheek Utrecht is een handschrift van Aernout Buchelius (1565-1641) rijker. De Utrechtse historicus noteerde hierin informatie over de ‘Vrije ende Ridder Hofsteden’ in de provincie Utrecht. Hij illustreerde het met drie tekeningen van kastelen en tachtig wapenschilden van Utrechtse families. Nadat het was verkocht in 1906 was dit handschrift vrijwel helemaal uit het publieke zicht verdwenen. Het is nu als Hs. 35 A 21 gedigitaliseerd.

Aernout van Buchell (Buchelius) is geen beroemde geleerde, er is geen straat naar hem vernoemd, hij staat niet in de lijst van bekendste Utrechters, en publiceerde postuum slechts één boek. Toch is hij het onderwerp van tientallen boeken en publicaties, en zijn nalatenschap heeft een grote historische waarde voor Utrecht en daarbuiten. In de tijd van de Reformatie en Tachtigjarige Oorlog schreef Buchelius over van alles wat hij zag en interessant vond. Hij legde dit vast in dagboeken, verslagen, notitieboeken, brieven, gedichten, verhandelingen en allerlei andere geschriften. Veel hiervan is bewaard gebleven, tot in bibliotheken in Londen, Oxford, Berlijn en München aan toe. De Collectie Buchelius van pakweg 60 handschriften is de grootste die er is, en behoort tot de Schatkamer van de Bijzondere Collecties.

Het aangekochte handschrift

Het handschrift met de titel ‘Vrije ende Ridder Hofsteden’ past naadloos in die collectie. Het waarschijnlijk in de jaren 1630 geschreven en bevat 122 pagina’s, waarvan er 71 zijn beschreven. Het grootste gedeelte gaat over ridderhofsteden: kastelen of versterkte landhuizen in bezit van Utrechtse adellijke families, die hiervoor vrijgesteld waren van belasting. Buchelius schrijft een inleidend stuk over deze hofsteden in de provincie Utrecht (Het Sticht), licht er een aantal van uit en bespreekt hun geschiedenis en families. Van drie heeft hij een tekening gemaakt: het Huis te Oud-Wulven, Slot Zuylen en Huis Zuylenstein. Deze tekeningen zijn onder de oudste, zo niet de oudste, die we van deze hofsteden hebben. Ook citeert hij uit oude oorkonden en andere bronnen die ten dele niet elders te vinden zijn. Het handschrift is daarmee een waardevolle bron over de geschiedenis van de provincie Utrecht.

Veiling

Het handschrift is in 1906 verkocht tijdens een veiling van een grote partij van Buchelius’ handschriften. Het bleef ruim een eeuw in familiebezit, en alleen foto’s van de tekeningen waren bekend, maar ten onrechte werd vermeld dat het handschrift zich in Kasteel De Haar bevond. Daar waren wel twee latere kopieën, zonder bijvoorbeeld alle tekeningen. In het omvangrijke standaardwerk Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht wordt het originele handschrift van Buchelius dan ook niet genoemd. Zo bleef het handschrift zo goed als onbekend. Met de aanschaf van het handschrift van veilinghuis Bubb Kuyper komt het weer publiekelijk beschikbaar, en heeft de Schatkamer van de Bijzondere Collecties er een pareltje bij.