UTRECHT – Globalisering creëert voor ondernemingen nieuwe expansiemogelijkheden én organisatiecriminaliteit. De open samenleving biedt kansen voor grotere welvaart en vrijheid én ongelijkheid, onrecht, onzekerheid en nieuwe (wijd verspreide) risico’s. Daarom moet toezicht zich vernieuwen, betoogt prof.dr. Judith van Erp, hoogleraar Publieke Instituties aan de Universiteit Utrecht, vandaag in haar oratie.
In haar leerstoel wil Van Erp nieuwe toezichtinstituties onderzoeken waarin maatschappelijke controle een belangrijke rol heeft en publieke toezichthouders beter gebruik maken informatie en druk vanuit het publiek. “Maatschappelijke controle kan het publieke toezicht aanvullen, versterken of soms zelfs vervangen, door informatie-uitwisseling, handhaving en regulering”, aldus de hoogleraar. Nieuwe toezichtinstituties zijn bijvoorbeeld corruptieapps, Luxleaks, internationale keurmerken, en naming en shaming door media en burgers.
Corruptie-apps
Technologie maakt het gemakkelijker voor klokkenluiders om informatie over misstanden anoniem naar buiten te brengen, stelt Van Erp. Zo zijn er in landen met veel corruptie, corruptie-apps waarmee burgers anoniem kunnen melden waar zij steekpenningen moeten betalen. Internetmeldpunten als Luxleaks bieden een platform voor de onthulling van banden tussen overheden en ondernemingen die niet in het publieke belang zijn. Maar, waarschuwt Van Erp, er zijn ook grenzen aan deze transparantie met juist minder vertrouwen in het publieke toezicht als gevolg.
Naming en Shaming
Nu multinationale ondernemingen steeds groter en economisch machtiger worden, neemt de afschrikwekkende werking van boetes af. NGO’s en burgers kunnen ondernemingen controleren door publiciteit te zoeken met naming en shaming. Ook claimen slachtoffers van schadelijk ondernemingsgedrag hun schade in het thuisland van het moederbedrijf, zoals deze weken de Trafigura-slachtoffers. Komt deze vorm van maatschappelijke controle werkelijk van de grond en biedt ze adequaat tegenwicht tegen schadelijk gedrag van ondernemingen?
Credit rating agencies
Private regulering kan een oplossing bieden als wetgeving te traag of te algemeen is. Keurmerken en credit rating agencies zijn in mondiale markten even invloedrijk als nationale toezichthouders. Maar beïnvloeden deze private regels werkelijk het ondernemingsgedrag of gaat het hier slechts om een ritueel? De vraag is hoe publiek toezicht deze private regulering kan benutten.
Bron: Universiteit Utrecht/uu.nl
