UTRECHT – Vandaag gaan de vertegenwoordigers van 196 landen onderhandelen over een overeenkomst om klimaatverandering tegen te gaan. Caroline Uittenbroek, van het Copernicus Institute for Sustainable Development te Utrecht, over de vraag waarom het zo moeilijk is om een dergelijke overeenkomst aan te gaan.
De bedoeling is dat er overeenstemming is voor het einde van dit jaar. Dit lijkt ambitieus, aangezien 2015 over 31 dagen voorbij is, maar de partijen werken er al sinds 2011 aan. Toch zijn ze er nog altijd niet in geslaagd om tot een overeenkomst te komen. De vraag is: waarom is dat kennelijk zo moeilijk?
Het antwoord: klimaatverandering is een wicked problem. In 1973 schreven Rittel en Weber een artikel over planningdilemma’s. Zij maken een onderscheid tussen ‘tame’ en ‘wicked’ problemen. De tembare problemen zijn relatief makkelijk op te lossen, omdat er een duidelijke oplossing is. Wicked problems daarentegen hebben dat niet, omdat het onduidelijk is wat eigenlijk het probleem is waar een oplossing voor gezocht moet worden.
Het is een vicieuze cirkel
Andere kenmerken van wicked problems zijn, onder andere: (A) het is onduidelijk wanneer het probleem opgelost is; (B) er zijn ontelbare oplossingen mogelijk, maar onduidelijk welke (combinatie) het meest effectief is; (C) het is lastig vooraf de oplossing voor het probleem te testen; (D) het probleem is zo vervlochten in de maatschappij, dat een oplossing mogelijk vertaalt in een nieuw probleem; (E) het probleem kan op meerdere manieren worden uitgelegd, waardoor er meerdere oplossingen mogelijk zijn.
Deze kenmerken zijn ook van toepassing op klimaatverandering. Als het probleem is dat menselijk handelen zorgt voor teveel CO2-uitstoot waardoor het klimaat (sneller) verandert, dan zoeken we een oplossing om de CO2-uitstoot te verminderen. Dat kan op verschillende manieren: het beperken van kolenindustrie, het inperken van de vleesindustrie, minder autorijden. Maar elk van deze oplossingen heeft weer gevolgen voor andere groepen in de maatschappij (de energiegebruiker, de vleeseter, de autogebruiker). De getroffen groep zal proberen het probleem anders uit te leggen. Hierdoor zijn er weer andere oplossingen mogelijk. Deze oplossingen vormen weer een probleem voor een andere groep. Er is sprake van een vicieuze cirkel. Iedereen behartigt zijn belangen, maar niemand wil meer verantwoordelijkheid nemen dan nodig. Het onderhandelen wordt zo een lastig verhaal, want er zullen altijd winnaars en verliezers zijn. Klimaatverandering is dan ook in het bijzonder een sturingsvraagstuk. De uitdaging is om de verantwoordelijkheden zo effectief, legitiem en rechtvaardig mogelijk te spreiden.
Super wicked problem
Eigenlijk is klimaatverandering een super wicked problem: de partijen die de oplossing zoeken, veroorzaken ook het probleem. Het is aan hen om te erkennen dat de oplossing (en de verantwoordelijkheid) bij henzelf ligt. Hopelijk gebeurt dit tijdens COP21. Want klimaatverandering is een planningsvraagstuk dat zich kenmerkt door tijdsdruk: op een bepaald moment is het probleem te dichtbij, waardoor het stoppen of beperken van de gevolgen moeilijk wordt.
