De restauratieafdeling van Museum Speelklok bestaat al net zo lang als het museum zelf, vertelt restaurator Friedell ten Holt. ‘Sinds 1956, bij de eerste tentoonstelling, worden er al instrumenten gerepareerd. Maar als aparte afdeling bestaan we sinds 1973.’
In 1972 is het museum verhuisd naar Achter den Dom, vertelt Jan Kees de Ruijter, de specialist Mechanische Muziek & Arrangeur. ‘Als restauratieafdeling kregen we toen een restauratieatelier. Je wilt per slot van rekening de collectie zien werken. En heel veel museumstukken werkten niet toen we ze kregen en moesten eerst gerepareerd worden.’
Ten Holt: ‘Er werken hier officieel twee orgelbouwers, drie uurwerkmakers en Jan Kees is er voor de muziek en dan is er nog een stagiaire voor de orgels. Ik ben zelf uurwerkmaker.’
Veel werk van de restauratieafdeling gaat zitten in nieuwe tentoonstellingen, vertelt Ten Holt. ‘We onderzoeken welke instrumenten we willen laten horen en welke gerestaureerd moeten worden. Dat moet je ruim van tevoren plannen. Daar ben je wel een jaar mee bezig.’
Ten Holt: ‘We zijn nu druk bezig om te onderzoeken hoe we de Androïde Klarinettist van Van Oeckelen weer aan de praat zouden kunnen krijgen. Het is niet ons eigendom maar het zou fantastisch zijn als we het in onze collectie zouden krijgen. De eigenaar, een Amerikaan, is onlangs hier geweest en vindt ons een goede partij.’
De Ruijter: ‘We hebben er al heel wat uren onderzoek in zitten. En we hebben hem onze inzichten kunnen laten zien.’
Ten Holt: ‘Je ziet dat mensen die problemen hebben met een mechanisch spelend muziekinstrument en er niet uit komen bij ons langs komen.’
De Ruijter: ‘En als wij er niet uit komen, dan hebben we een heel netwerk aan deskundigen waar we het probleem aan voor kunnen leggen.’
Ten Holt: ‘Het is een uitstervende generatie. Het zijn mensen met een passie en dat geldt ook voor alle mensen die hier werken. De meesten zijn al van kinds af aan gefascineerd door klokken en orgels. Ik ben bijvoorbeeld geboren in een uurwerkmakersgezin en ik weet niet beter of ik vond klokken leuk. En werken in zo’n museum is nog veel leuker. Een klok is maar een klok maar hier, met een muziekwerk erin, is het allemaal veel ingewikkelder en ook veel interessanter. Je werkt bovendien in een team. De Ruijter: ‘Je vult elkaar aan.’
Ten Holt: ‘Bovendien komen hier de mooiste stukken uit de hele wereld langs.’
De Ruijter: ‘En jij mag ze dan onderzoeken en je komt er dan achter dat je nooit had gedacht dat zoiets mogelijk was. En dat blijkt dan te bestaan.’
De Verboden Stad
Ten Holt: ‘Een tentoonstelling waar we heel intensief aan hebben gewerkt was de Verboden Stad. Daarvoor zijn we zelfs naar China gegaan. Daar is ook een documentaire over gemaakt. Het waren allemaal klokken uit de Verboden Stad. Geschenken aan de Chinese keizer gemaakt in Europa. Al die klokken die voor het eerst uit de Verboden Stad naar hier kwamen, dat was gewoon geweldig.’
De Ruijter: ‘De expertise die wij hier hebben, hebben zij niet. Het was een heel leuke samenwerking. Wij hebben veel van hen geleerd en zij veel van ons.’
Ten Holt: ‘We hebben er wel twee, drie jaar aan gewerkt. We hebben alles uit elkaar gehaald.’
De Ruijter: ‘Dat hadden zij nog nooit gedaan. Het voordeel was wel dat er daardoor geen verkeerde restauraties hadden plaats gevonden.’
Ten Holt: ‘We hebben bijvoorbeeld vogeltjes opnieuw bekleed. Dat was iets wat we nog nooit hadden gedaan. Je moet iedere keer dingen opnieuw uitvinden. Speelklokken bestaan al 400 jaar en in die tijd is er zo enorm veel uitgevonden.’
De Ruijter: ‘Je kunt het zo gek niet bedenken of het is ooit gemaakt.’
Maar tegenwoordig worden er geen nieuwe speelklokken meer gemaakt?
Ten Holt: ‘De piek was net voor 1900. Toen hadden veel mensen nog mechanische muziekinstrumenten in huis. Maar we hebben nu in het museum een musicerende robot. In ons statuut staat dat het instrument een eigen klankbron moet hebben, dus bijvoorbeeld synthesizers vallen daarbuiten. Anders zou het gebouw veel te klein zijn.’
Wat is het mooiste voorwerp dat jullie ooit hebben gerestaureerd?
Ten Holt: ‘Dat weet ik wel. Dat is een vogelkooi van Jacquet Droz uit de Verboden Stad. Al vond ik het ook geweldig dat we door de depots hebben gelopen van de Verboden Stad. Al die instrumenten waar nog nooit iemand een schroevendraaier in heeft gestoken.’
De Ruijter: ‘Maar het zou ook geweldig zijn als de Klarinettist van Van Oeckelen hierheen komt. Als je de krantenartikelen uit die tijd leest, dat moet erg imponerend geweest zijn.’
