Het Gregoriaans Koor Utrecht viert op zondag 18 november zijn 50-jarig bestaan. Zo meldt het Katholiek Nieuwsblad. Het is begonnen als een koor van studenten die de gregoriaanse muziek bestudeerden. ‘Elk gezang heeft een eigen karakter.’
In de jaren zestig ontstaat aan het Instituut voor Muziekwetenschappen in Utrecht het Utrechts Studenten Gregoriaans Koor (tegenwoordig het Gregoriaans Koor Utrecht). Het probleem in die jaren was, zo vertellen koorlid Jaap Goetze en dirigent Anthony Zielhorst, dat er nog nauwelijks opnames waren van gregoriaanse muziek. Goetze: ‘Studenten bereidden daarom voor de colleges Middeleeuwen zelf muziek voor. Op een gegeven moment is een groepje studenten onder leiding van docent en dirigent Jan Boogaarts gaan repeteren en ook gaan optreden.’
Gregoriaans is eenstemmige Latijnse liturgische kerkmuziek, vertelt Goetze. ‘Eeuwenlang werd de muziek niet schriftelijk vastgelegd. Pas in de 10e eeuw, in de woelige tijden tijdens de invallen van de Noormannen, ontstond de behoefte om de muziek op papier vast te leggen.’
In de negentiende eeuw is vanuit de abdij van Solesmes gewerkt aan de herleving van het gregoriaans, vertelt Zielhorst. ‘Dat leidde tot uitgaven van gregoriaanse muziek waarbij zoveel mogelijk recht werd gedaan aan de historie. Daar maken wij dankbaar gebruik van.
Daarnaast houden wij ons ook bezig met het plaatselijke repertoire zoals de vespers van de Utrechtse bisschop Radboud. We proberen de totale schakering van de eenstemmige liturgische zang over het voetlicht te brengen. Soms maken we daarbij ook gebruik van liturgisch drama. In de Middeleeuwen was het gebruikelijk om sommige passages uit de liturgie uit te beelden. Zoals bijvoorbeeld tijdens Pasen het verhaal van de drie Maria’s die op weg zijn naar het graf van Jezus om zijn lichaam te balsemen en daar twee engelen ontmoeten.’
Bij het gregoriaans gaat het natuurlijk wel om religieuze muziek. Zielhorst: ‘Het koor bestaat uit een zeer gevarieerde groep mannen die zeker niet allemaal een kerkelijke binding hebben.’ Goetze: ‘We zijn ontstaan als een koor van studenten die de gregoriaanse muziek bestudeerden.’ Zielhorst: ‘We treden ongeveer evenveel op tijdens concerten als bij liturgische vieringen. Niet iedereen gaat tijdens de viering ter communie maar er is wel respect voor het liturgisch ritueel. Als gregoriaans koor zijn we inmiddels experts op het gebied van de liturgie. En net zoals we bij de gezangen perfectie nastreven vinden we dat de liturgie met de grootst mogelijke zorg moet worden uitgevoerd.’
Goetze: ‘We hebben goede contacten met de kerkelijke hiërarchie. Ze kennen ons maar we hebben een onafhankelijke positie, echter niet ten opzichte van de liturgie. De liturgie is leidend.’
Hoe is het om gregoriaans te zingen? Zielhorst: ‘Je zou denken wat is daar spannend aan, eenstemmige zang? Je merkt echter dat elk gezang een eigen karakter heeft en sterk is gerelateerd aan de tekst. De tekst is meestal een psalmtekst.’ Goetze: ‘Ik zing al ruim veertig jaar in het koor en in al die jaren zie je steeds meer verbanden. En er valt nog veel te ontdekken.’
Het koor geeft regelmatig een cursus gregoriaans aan belangstellenden, vertelt Zielhorst. ‘En daar houden we ook wel nieuwe leden aan over. Meestal duurt het dan nog een jaar of drie, vier voordat een nieuw lid zich echt in het koor heeft gevoegd.’
In 2002 telde het koor nog maar twaalf leden. Goetze: ‘Dat was het absolute minimum. Nu hebben we 15 leden. Het liefst zouden we zo’n twintig leden hebben.’
Gregoriaans kun je volgens Goetze makkelijk leren. ‘Als je wat ervaring hebt pik je het snel op. We gaan niet uit van een vaste toonhoogte. We kijken met de groep wat het beste past. Het voordeel is ook dat het eenstemmig is.’ Zielhorst: ‘De toonhoogte is niet gefixeerd. Je kunt het gezang aanpassen aan de stemmogelijkheden van het koor.’
Het Gregoriaans Koor Utrecht is volgens Zielhorst een koor dat probeert voorop te lopen als het gaat om nieuwe inzichten. ‘We kijken graag hoe het klinkt. Zo hebben we contact met de musicoloog Leo Lousberg die onderzoek doet naar kwarttonen in het Gregoriaans. We zullen zeker kijken wat we daarmee kunnen doen. Daarnaast beschouwen we het als onze taak om de traditie van het gregoriaans levend te houden.’
Het Gregoriaans Koor Utrecht zingt op 18 november in de Mis van 10.30 uur in de Sint-Catharinakathedraal. Om 15.30 uur wordt in diezelfde kathedraal het lustrumconcert gegeven (toegang gratis).
