Nieuw onderzoek van de Universiteit Utrecht toont aan dat één van ’s werelds beroemdste gebouwen, het Parthenon op de Acropolis in Athene, waarschijnlijk niet het Parthenon was. Die naam was oorspronkelijk voorbehouden aan een ander gebouw. Dit concludeert klassiek archeoloog Janric van Rookhuijzen (1988) na onderzoek van historische bronnen. Het onderzoek is gepubliceerd in het prestigieuze peer-reviewed tijdschrift American Journal of Archaeology en in de Nederlandse versie van National Geographic.
De reusachtige Griekse tempel van de godin Athena staat bekend als het Parthenon (Grieks voor ‘maagdenhuis’). Maar het was altijd onduidelijk waar die naam vandaan komt. Het nieuwe onderzoek van Van Rookhuijzen wijst uit dat de naam op een verkeerde aanname berust: “De oude Grieken zelf noemden de tempel oorspronkelijk het Hekatompedon (‘tempel van 100 voet’). Die naam laat zien dat zij dit zeer bijzondere gebouw net zo indrukwekkend vonden als wij nu.” De naam Hekatompedon komt voor in 2500 jaar-oude inventarissen als de kamer waarin de gouden bezittingen van de godin Athena en haar elf meter hoge gouden standbeeld werden bewaard.
Archeologen zijn er altijd vanuit gegaan dat de Parthenon-schatkamer ergens in de grote tempel te vinden zou zijn. Maar uitgebreide studie door Van Rookhuijzen van oude teksten en de archeologie toont aan dat die stelling onhoudbaar is.
In diezelfde inventarissen komt de naam Parthenon wel voor als een andere schatkamer met andere, zeer oude giften aan de godin, waaronder meubels, Perzische zwaarden en muziekinstrumenten. Archeologen zijn er altijd vanuit gegaan dat de Parthenon-schatkamer ergens in de grote tempel te vinden zou zijn. Maar uitgebreide studie door Van Rookhuijzen van oude teksten en de archeologie toont aan dat die stelling onhoudbaar is.
De kamer met de heiligste en oudste schatten was onderdeel van een kleinere en oudere tempel op de Acropolis, die bekend staat als het Erechtheion. Welk doel de kleine tempel precies diende was altijd een mysterie. Nu begrijpen we dat hier een oeroude cultus van Athena plaatsvond. Van Rookhuijzen legt uit: “De tempel wordt beschreven in een Romeinse reisgids. Daarin worden een aantal schatten genoemd waarop men nooit zoveel acht heeft geslagen. Maar die bijzondere voorwerpen kennen we alleen uit de Parthenon-inventarissen. De link was nog nooit gelegd, omdat men altijd dacht dat de Parthenon-kamer in de grote tempel zat. Maar het kan niet anders: het Parthenon was een gedeelte van de kleine tempel.”
Ook de kleine tempel heeft eeuwenlang een verkeerde naam gedragen. Het gebouw is wereldberoemd om de standbeelden van maagden die het dak dragen (kariatiden). “Ontzettend logisch dat de oude Grieken een deel van deze tempel Parthenon, oftewel ‘maagdenhuis’ noemden”, aldus Van Rookhuijzen.
Emeritus hoogleraar antieke cultuur Josine Blok (Universiteit Utrecht) over de bevindingen: “Voor de wetenschap betekent het inzicht van Van Rookhuijzen een kleine aardverschuiving. Niet alleen moeten de namen, die al zo’n twee eeuwen voor deze gebouwen worden gebruikt, worden aangepast, het beeld van de cultus van de godin Athena en van de hele Acropolis verandert. De Acropolis was het sacrale hart van Athene, maar had ook een grote politieke betekenis. Daarom zal de nieuwe identiteit van de centrale gebouwen allerlei, nog onbekende effecten hebben op onze historische kennis van deze burgerstaat.”
Dit onderzoek laat zien hoe belangrijk het blijft om er nooit helemaal op te vertrouwen dat datgene ‘wat iedereen weet’ ook werkelijk waar is.
