UTRECHT – De Stille Oceaan (Engels: Pacific Ocean), is de grootste oceaan ter wereld en verbindt de westkust van het Amerikaanse continent met de oostkust van Azië. Bijna de hele oceaan is gelegen op één tektonische plaat (stuk aardkorst), de Pacifische plaat, waarvan de grenzen lopen van Japan tot Californië en van Alaska tot Antarctica.
Toen 190 miljoen jaar geleden het aardse vasteland nog één supercontinent was, bestond deze reusachtige plaat nog niet. De Pacifische plaat, de grootste tektonische plaat op aarde, is ontstaan vanuit één punt. Net als de oerknal. Uitgaande van de huidige modellen en reconstructies leek dit theoretisch echter onmogelijk. Nieuwe reconstructies van aardwetenschappers van de Universiteit Utrecht verklaren en bewijzen nu hoe de Pacifische plaat inderdaad is gevormd door een ‘big bang’.
Drie uit elkaar drijvende platen
Uit aardmagnetisch onderzoek was bekend dat de Pacifische plaat is ontstaan door drie uit elkaar drijvende platen. Het gat dat zich in het midden van de driesprong opende, werd opgevuld door vloeibaar gesteente van onderaf. Probleem: volgens de bestaande theorieën kan dit helemaal niet. Promovenda Lydian Boschman en haar begeleider dr. Douwe van Hinsbergen van de Universiteit Utrecht hebben nu de oplossing voor deze paradox gevonden. Opmerkelijk is dat hun oplossing is ingegeven door een studieboek dat al in de jaren tachtig werd geschreven. In dit studieboek, dat zij gebruiken in de bachelor Aardwetenschappen, staan verschillende manieren waarop plaatgrenzen bij elkaar kunnen komen in een tektonische driesprong. Boschman en Van Hinsbergen realiseerden zich dat een van die manieren precies verklaart hoe de Pacifische plaat is ontstaan.
De instabiele driesprong
“Aanvankelijk dachten wetenschappers dat in de driesprong tussen de platen drie mid-oceanische ruggen bij elkaar kwamen”, legt Van Hinsbergen uit. “Zo ontstaat er een gat dat wordt opgevuld door vloeibaar gesteente van onderaf. Maar dat gesteente groeit vast aan de al bestaande platen en zal nooit een aparte tektonische plaat vormen, zoals bij de Pacifische plaat gebeurde. Wat wij ons realiseerden, is dat een nieuwe plaat alleen ontstaat als niet drie mid-oceanische ruggen, maar drie ’transformbreuken’ bij elkaar komen. Hier bewegen platen langs elkaar, zoals bij de San Andreasbreuk. Zo’n situatie is instabiel en zodra die optreedt, ontstaat een gat zoals waarin de Pacifische plaat is gevormd”.
Bewijs gevonden
Boschman vult aan: “Zo’n instabiele situatie ontstaat via een subductiezone, waarbij de ene plaat onder de andere schuift. De plaat die gesubduceerd is, valt op te sporen in de diepe aardmantel en die hebben we inderdaad gevonden: voor de kust van Costa Rica op een diepte van 2000 kilometer. Nu weten we dus niet alleen hoe de Pacifische plaat is gevormd, maar ook waar, en hoe de platen van de oceaan rondom het supercontinent Pangea eruit zagen voordat de Pacifische plaat er was.”
“A hidden gem”
Boschman en Van Hinsbergen stuurden hun bevindingen op naar Science Advances. Hun publicatie is voornamelijk gebaseerd op een goed onderbouwd theoretisch verhaal en een inzicht dat verrassend genoeg nog nooit naar boven kwam. Een van de reviewers schreef dan ook:
This is one of those rare cases, where a discovery could be made simply by an elegant thought. It is like a gem that lay hidden for almost 50 years after discovery of plate tectonics and was finally unearthed. Or, to use another metaphor, it is like peeking before the big bang when the Pacific plate (not the whole universe, though), was only one point.”
De publicatie van Hinsbergen en Boschman in Science Advances van 27 juli betekent een paradigmaverschuiving in de platentektoniek.
Bron: Universiteit Utrecht
